اگر بخواهیم دو مفهوم کوچینگ و منتورینگ را در زبان فارسی بررسی کنیم شاید بتوان هر دو را با کلمه “مربی” ترجمه کرد اما اصطلاح تخصصی آن‌ها دارای تفاوت‌هایی اساسی با هم هستند. هم منتور و هم کوچ، به کمک فردی دیگر می‌آید تا او را در زمینه مورد نظر خود کمک کند اما تفاوت کوچینگ و منتورینگ را در این مقاله برای شما تشریح خواهیم کرد. در کنار این دو، مفهوم، مشاوره نیز وجود دارد. هر سه مورد فوق، یاری رساندن به فردی دیگر است اما رویکرد این یاری رساندن متفاوت است. برای درک این رویکرد، ادامه را مطالعه نمایید.
تعریف منتورینگ: منتورینگ چیست و منتور کیست؟ (Mentoring)
منتورینگ به معنای یک رابطه انتقال تجربه، از فردی باتجربه در زمینه مورد نظر، به فردی در آغاز یا میانه راه است. این ارتباط، به نوعی آموزشی است. منتور فردی دارای تجربه بالاست که مسیری را طی کرده و حالا حاصل آموخته‌های خود را در اختیار فرد یا سازمان دیگری قرار می‌دهد. همان‌طور که واضح است، منتور نمی‌تواند صرفا آموخته‌های آکادمیک را انتقال دهد بلکه باید خود، آن را لمس کرده باشد و به درک شهودی از مسائل و مشکلات آن دست یافته باشد.
کرام می‌گوید: “منتورینگ زمانی است که شخصی با سابقه، به فردی با تجربه کمتر، مشاوره غیر رسمی ارائه می‌دهد.”
تعریف کوچینگ: کوچینگ چیست و کوچ کیست؟ (Coaching)
کوچینگ فرآیندی است که طی آن، کوچ به مراجعه کننده خود کمک می‌کند تا از نقطه‌ای که در آن هست به نقطه مطلوب خود برسد. کوچ لزوما تجربه‌ای مرتبط در حیطه کاری یا فردی مخاطب ندارد بلکه با استفاده از سوالاتی قدرت‌مند و روبرو کردن او با واقعیات، به او کمک می‌کند تا خودش به پاسخ صحیح مسائل خود دست پیدا کند. کوچ، ویژگی‌های فردی مخاطب را نیز در نظر می‌گیرد و با توجه به ویژگی‌های خودش او را هدایت می‌کند. کوچینگ یک فرآیند برای کشف راه حل ها است و در واقع، سفری به درون مخاطب برای کشف پاسخ سوالات وی است.
به طور خلاصه می‌توانیم تعریف فدراسیون بین المللی کوچینگ (ICF) را به عنوان جمع بندی مطرح نماییم: “همکاری با مشتریان در یک فرآیند فکری و خلاقانه که به آن‌ها الهام بخشی می‌کند تا پتانسیل شخصی و حرفه‌ای خود را به حداکثر برسانند.”
فرق کوچینگ و منتورینگ
کوچینگ و منتورینگ هر دو یک هدف مشترک دارند که آن هم چیزی نیست جز کمک به مخاطب خود برای رسیدن به هدف مطلوب. اما رویکرد آن‌ها برای رسیدن به این هدف، مهمترین تفاوت کوچینگ و منتورینگ محسوب می‌شود. در ادامه به تفاوت‌های این دو اشاره می‌کنیم:
1.منتور راه حل می‌دهد، کوچ به کشف راه حل کمک می‌کند.
همان‌طور که اشاره کردیم مهمترین تفاوت کوچینگ و منتورینگ در رویکرد آن‌ها در کمک به مخاطب است. منتور، با بهره‌گیری از تجربه خود، راه حل را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد اما کوچ، راه حل نمی‌دهد. کوچ با سوالاتی، مخاطب را با واقعیات روبرو می‌کند تا بتواند خودش به پاسخ دست پیدا کند. در رابطه منتورینگ، پاسخ‌ها از درون منتور بیرون می‌آیند؛ درحالی‌که در کوچینگ، پاسخ‌ها از درون خود مخاطب بیرون می‌آیند. منتورینگ از جنس توصیه است اما کوچینگ، از جنس تسهیل‌گری و همراهی و همفکری است.
2.منتور تجربه محور است، کوچ نیازی به تجربه مرتبط ندارد.
منتور به‌طور مستقیم، تجربه‌ای مشابه مسیر فعلی مخاطب خود طی کرده است. اما کوچ لزوما در همان زمینه فعالیت نکرده و یا با همان چالش‌ها روبرو نشده است. این مهم است که منتور، تجربه‌ای موفق در همان زمینه داشته باشد چرا که اگر تجربه وی ناموفق هم بوده باشد راه حلی برای انتقال به مخاطب خود ندارد.
3. منتور مسیر کلی را نشان می‌دهد؛ و کوچ، مسیر اختصاصی را.
از موارد دیگر تفاوت کوچینگ و منتورینگ این است که منتور، مسیری را برای رسیدن به موفقیت دارد و آن را به مخاطب خود انتقال می‌دهد اما کوچ، یک راه حل ثابت برای همه ندارد؛ بلکه به این نکته توجه می‌کند که هر کس باید راه حل متناسب با خودش را کشف کند. ممکن است راه حلی که منتور در رسیدن به موفقیت شخصی و کاری خود طی کرده متناسب با شخصیت و امکانات و شرایط مخاطب وی نباشد اما کوچ، با توجه به شخصیت و امکانات و شرایط مخاطب، کمک می‌کند تا راه حل متناسب وی کشف شود.
این نکته در استفاده از منتورینگ لازم به ذکر است که نباید راه حل ارائه شده توسط منتور را به‌عنوان حرف آخر در نظر گرفت. بلکه لازم است آن را شخصی‌سازی کرده و با نیازها و داشته‌های خود هماهنگ کنند. در واقع باید به منتورینگ به چشم یک مشاوره نگاه کرد نه یک دستور از بالا.
4. منتور بیشتر صحبت می‌کند، کوچ بیشتر می‌شنود.
رابطه منتورینگ بیشتر بر مبنای انتقال تجربه منتور است و لذا منتور بیشتر صحبت می‌کند تا بشنود. اما کوچ بیشتر شنونده است و سعی می‌کند از طریق شنیدن، مسیرها را ببینید و با مخاطب همراهی کند. منتورینگ را می‌توان بیشتر به یک رابطه استاد و شاگردی تشبیه کرد اما کوچینگ، یک رابطه تعامل دوطرفه است. این فرق کوچینگ و منتورینگ در نوع ارتباط با مخاطبشان است.
5. منتور پاسخ می‌دهد، کوچ می‌پرسد.
فرق کوچینگ و منتورینگ در نحوه برگزاری جلسات به این صورت است که در جلسات منتورینگ غالبا مخاطب، سوالات و چالش‌های خود را مطرح می‌کند و منتور، به آن‌ها پاسخ می‌دهد. اما در جلسه کوچینگ، عکس این را شاهد هستیم. کوچ سوال می‌پرسد، مخاطب پاسخ می‌دهد و کوچ، با استفاده از این ابزار کشف خود یعنی سوال، جلسه کوچینگ را به جلو می‌برد.
6. منتور مسیر را رسم می‌کند، کوچ مسیر را می‌پرسد.
در یک رابطه منتورینگ، منتور در آغاز هر جلسه، مسیر را پیش روی مخاطب قرار می‌دهد و این مسیر، برای منتور، از پیش مشخص است. اما کوچ مسیر را از خود مخاطب می‌پرسد که دوست داری به کجا برسی. اگر مخاطب نسبت به مسیری که می‌خواهد طی کند آگاه نباشد کوچ با طرح سوال، او را به درک مسیر و هدف مورد نظر وی هدایت می‌کند.
تفاوت کوچینگ و مشاوره
ماهیت مشاوره نیز دارای شباهت بیشتری نسبت به منتورینگ دارد و به ارائه راه حل می‌پردازد. اما مشاور، همانند یک منتور دارای تجربه در زمینه مورد نظر نیست و با استفاده از آموخته‌های خود به ارائه راهکار می‌پردازد. تفاوت دیگری نیز که در مشاوره و کوچینگ وجود دارد در این است که مشاوره با بررسی گذشته فرد و اقداماتی که انجام داده به راهکار می‌پردازد اما کوچینگ بیشتر بر آینده نظارت دارد و در ترسیم مسیر از اینجا به بعد کمک می‌کند.
فدراسیون بین المللی کوچینگ (ICF) به تفاوت بین کوچینگ و مشاوره توجه جدی دارد. این سازمان برای جلوگیری از انجام مشاوره به جای کوچینگ توسط کوچ‌ها، قوانینی ایجاد کرده است. کوچ‌ها نباید مشاوره بدون مجوز ارائه دهند و لازم است تفاوت بین این دو را به روشنی بدانند و در جلسات خود رعایت کنند.
البته ذکر این نکته نیز مفید است که بسیاری از کوچ‌ها و مشاورین متعهد، با افرادی از صنف مقابل نیز روابط کاری مناسبی برقرار می‌کنند تا زمانی که مراجع یک کوچ نیاز به مشاوره داشته و یا مراجع یک مشاور، نیاز به خدمات کوچینگ داشته باشد بتوانند وی را به فرد مناسبی ارجاع دهند.
برخی دیگر از تفاوت کوچینگ و مشاوره را اینجا بخوانید:
1. خودافشایی
از مهمترین تفاوت کوچینگ و مشاوره اینجاست که در جلسات کوچینگ، افشاگری بیشتری را از طریق مراجعه کننده شاهد خواهیم بود. روابطی مثل ملاقات با مشتری در یک کافه، برای مشاوره تابو است اما روابط کوچینگ می‌توانند دارای آزادی بیشتری باشند. از لحاظ گفتگو نیز، مرزهای شخصی‌تری را می‌توان در فرآیند کوچینگ مورد دقت قرار داد اما یک مشاور لازم است بسیاری از مرزبندی‌ها را با مراجعه کننده خود حفظ نماید.
2. مدرک
در کوچینگ، هنوز نظارتی قوی روی کار کوچ‌ها وجود ندارد و حتی افرادی بدون هیچ‌گونه مدرک نیز در این حیطه فعالیت می‌کنند. هر چند به مراجعین توصیه می‌شود از کوچ‌هایی خدمات دریافت کنند که دارای مدرک از سازمان‌های مرتبط، به خصوص فدراسیون جهانی کوچینگ باشند. اما در مشاوره، نظارتی بسیار جدی‌تر وجود دارد و افراد بدون مدارک دانشگاهی، حق تاسیس دفتر و ارائه مشاوره را ندارند. حتما در آینده و با گسترش رشته کوچینگ، این اتفاق برای کوچ‌های بدون مدرک نیز رخ خواهد داد.
3. بازه زمانی
توصیه می‌شود برای کوچینگ نیز زمان کافی برای تاثیرگذاری در نظر گرفته شود اما ممکن است که کوچینگ را به صورت کوتاه مدت نیز انجام داد. در حالی که مشاوره نیاز به تعداد جلساتی تعیین شده دارد.
4. گدشته یا حال
مشاوره به بررسی گذشته فرد می‌پردازد و به وسیله آن، به دنبال ریشه مسائل می‌گردد. اما کوچینگ کاری با منشا اتفاقات ندارد بلکه به دنبال راه حل در زمان حال، برای بهبود اوضاع است. این رویکرد را می‌توان باعث مهمترین تفاوت کوچینگ و مشاوره در نوع برگزاری جلسات دانست.
5. درمان
مشاوره در برخی از اوقات ممکن است حتی به درمان نزدیک شود. در حالیکه کوچینگ به مراجع خود به چشم بیمار نگاه نمی‌کند و تنها بدنبال این است که او را ارتقا دهد. مشاوره ممکن است بدنبال رفع بیماری‌های روانی مراجع و کاهش آُیب‌های ناشی از آن باشد و گاهی حتی مشمول بیمه نیز گردد. فرسودگی روحی در بین مشاورین خیلی بیشتر از کوچ‌ها مشاهده می‌شود. این بدلیل درگیری با همین مسائل مراجعین و وجود فشار و استرس و خستگی عاطفی بر روی مشاورین است. البته لازم است که مشاورین مرزها را با مراجعین خود حفظ کنند تا دچار اینگونه مسائل نشوند.
جمع‌بندی
در این مقاله تولیدی توسط تیم بیوتی بیزینس کوچینگ گفتیم که تفاوت کوچینگ و منتورینگ چیست. حال اگر بخواهیم کوچینگ و منتورینگ و مشاوره را با یک تصویر برای شما ترسیم کنیم می‌توانیم اینگونه مثال بزنیم:
یک کوهنورد را تصور کنید. کسی‌که قبل از او به بالای قله رسیده و با استفاده از تجربیات خود راهنمایی می‌کند منتور است. کسی‌که پایین کوه است ولی اطلاعات لازم برای کوهنوردی را دارد مشاور است. و کسی‌که همراه او در این کوهنوردی است کوچ است.
حال که تفاوت کوچینگ و منتوریگ را دانستید می‌توانید با توجه به نیاز خود دست به انتخاب بزنید و گزینه مناسب را برای خود برگزینید.
